Voorwoord
Kunstkamers vormen een intrigerend genre binnen de schilderkunst. Deze voorstellingen bieden een blik in interieurs gevuld met diverse (kunst)voorwerpen, waarbij schilderijen – vaak met opmerkelijke precisie weergegeven – een prominente plaats innemen. Binnen dit specialisme gaat al sinds lange tijd veel aandacht uit naar het kleine maar boeiende oeuvre van de Antwerpse kunstenaar Willem van Haecht. Dit leidde er tevens toe dat al in de jaren 1990 twee van zijn kunstkamers met infraroodreflectografie (IRR) werden onderzocht: de ene in het Rubenshuis (door Adri Verburg (†) en Nico van Hout), de andere in het Mauritshuis (door J.R.J. van Asperen de Boer (†), Jaap van der Weerd en Muriël Geldof). Uit die onderzoeken, waar ik destijds bij aanwezig was, kwam naar voren dat Van Haecht een uitzonderlijke werkwijze hanteerde. In beide werken was met IRR een uitgebreide ondertekening, de eerste schets of tekening die kunstenaars op hun doek of paneel aanbrengen, zichtbaar te maken. Bovendien kwam een aantal unieke aspecten naar voren, zoals het gebruik van kwadraatnetten voor vrijwel alle afgebeelde schilderijen, die vroegen om verdere uitdieping. Over de interessante werkwijze bij de totstandkoming van het stuk in het Mauritshuis werden in 2009-2010 belangrijke inzichten gepubliceerd, maar vrij beknopt en nog niet in relatie tot de kunstkamer te Antwerpen. Daarnaast kwam in de afgelopen jaren via de website van het KIK/IRPA meer informatie beschikbaar over het werk van het Rubenshuis, inclusief een IRR-opname.
Al sinds de IRR-onderzoeken in de jaren 1990 wilde ik graag dieper op dit materiaal ingaan, maar andere werkzaamheden lieten dit steeds niet toe. Recent ontstond er echter de ruimte om het onderzoek op te gaan pakken. Dat wachten soms grote voordelen heeft, bleek ook binnen de onderhavige studie, want de verworvenheden van de huidige digitale tijd bieden interessante nieuwe mogelijkheden. Zo zal in deze publicatie niet alleen de werkwijze van Van Haecht bij de vervaardiging van diens fascinerende schilderijen aan bod komen. Tevens kunnen door de opties van de RKD databases en RKD Studies directe, digitale links worden gelegd tussen de door Van Haecht op zijn kunstkamers weergegeven schilderijen en de nog bestaande originelen waarnaar ze (mogelijk) in het klein zijn gekopieerd. Daarnaast maakten recent ontwikkelde vergelijkingstools aanvullingen op de al bekende identificaties van de gebruikte voorbeelden mogelijk. Ten slotte bleek inmiddels zelfs een derde kunstkamer, in de Bute Collection op Mount Stuart (Schotland), met IRR gedocumenteerd. Hierdoor kon de ondertekening van de drie stukken uit Van Haechts oeuvre waarvan de verblijfplaats nu nog bekend is in samenhang worden bestudeerd. Dit maakt de voorliggende Study rijker dan ooit gedacht.
Zonder de inzet van de oorspronkelijke onderzoekers, die in de jaren 1990 de basis legden voor deze studie, was de voorliggende publicatie ondenkbaar geweest. Onmisbaar was eveneens de recente en belangrijke ondersteuning van collega’s uit de museale en kunsthistorische wereld. Elise Gacoms, werkzaam bij onze vaste samenwerkingspartner het Rubenshuis, deelde genereus IRR-materiaal van de Antwerpse kunstkamer, dat was opgenomen door het KIK/IRPA te Brussel (online te vinden via BALaT https://balat.kikirpa.be/photo.php?path=X149507&objnr=148948&lang=nl-NL&nr=5). Samen met de hoge resolutie afbeelding op BALaT vormde dit een essentiële pijler onder het onderzoek. Ik ben Elise en het KIK/IRPA zeer erkentelijk, evenals Bert Schepers en Brecht Vanoppen van het Rubenianum en Nico van Hout van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. Mijn bijzondere dank gaat ook uit naar samenwerkingspartners Ariane van Suchtelen en Sabrina Meloni van het Mauritshuis. Ter voorbereiding van de prachtige tentoonstelling Kamers vol Kunst in zeventiende-eeuws Antwerpen (Rubenshuis/Mauritshuis) in 2009-2010 onderzochten zij het schilderij uit hun eigen collectie opnieuw met IRR. Samen met de opnames die onder leiding van Van Asperen de Boer werden gemaakt en een opname in zichtbaar licht van ongekend hoge resolutie vormde dit materiaal een al even onontbeerlijk onderdeel voor deze studie. Bovendien was Sabrina bereid om voor vragen die gaandeweg opkwamen het schilderij nog eens onder de loep te nemen. Toen het werk uit de Bute Collection zich voor de genoemde tentoonstelling in het Mauritshuis bevond, werd het daar met IRR gedocumenteerd, en deze belangrijke opnames stelden Ariane en Sabrina mij ter beschikking. De 8th Marquess of Bute en Jessica Insley van de Bute Collection ben ik zeer erkentelijk voor hun toestemming om dit IRR-materiaal te gebruiken en voor een prachtige kleurenafbeelding in hoge resolutie. Ook Tico Seifert en Anthony Chrichton-Stuart dank ik van harte.
Mede door deze geweldige ondersteuning kon een fascinatie na lange jaren eindelijk in een publicatie worden omgezet. Onmisbaar daarbij waren mijn RKD collega’s Jos Beerens, Yvonne Bleyerveld, Sabine Craft-Giepmans, Vicky Foster, Eva Geudeker, Angela Jager, Valérie Keuter en Rieke van Leeuwen; en in het bijzonder Ursula de Goede en Paul van Kooij, die met hun vakkennis en enthousiasme de originelen van op de kunstkamers afgebeelde schilderijen invoerden in RKDimages en bij vele facetten van het onderzoek meedachten. Dank!
Marloes Huiskamp, ten slotte, leverde met haar zorgvuldige redactie van deze Study eveneens een essentiële bijdrage.