RKD STUDIES

Van Haecht speelde niet alleen met de oorspronkelijke composities, de relatieve grootte van de werken werd evenmin als dwingend ervaren. Voor de Antwerpse kunstkamer wees Lammertse al op het verschil in grootte tussen de voorstelling van de Pannenkoekenbakkerij door Pieter Aertsen en die van het Landschap met nomadenfamilies door Cornelis van Dalem en Jan van Wechelen, iets verder naar rechts (afb. 1).¹ De originelen meten respectievelijk 86 x 170 cm en ca. 54,5 x 68 cm. In verhouding is het landschap dus beduidend groter afgebeeld en kennelijk hechtte Van Haecht dus niet aan correcte onderlinge dimensies. Dit geldt in nog veel sterkere mate voor de kopie, rechts in de voorgrond, naar Het Laatste Oordeel door Hans Rottenhammer, een werk op koper van 68 x 46 cm dat hier in hoogte aansluit bij Jan Wildens’ Landschap met Jagers er direct achter (afb. 2), waarvan het origineel met zijn 198,7 x 299,5 cm bijna drie maal zo hoog en zesenhalf maal zo breed is.² Dat het Landschap met jagers op zijn beurt in verhouding veel kleiner is weergegeven dan het origineel door Wildens, wordt duidelijk als we ons voorstellen dat de knielende man die dit landschap op de kunstkamer bestudeert, opstaat. Bij correcte proporties zou hij dan namelijk als een ware kolos ver boven het schilderij van circa twee meter hoog uittorenen.

Op Apelles schildert Campaspe te Den Haag komen eveneens verschillen in relatieve grootte voor.³ Anthony van Dycks De gevangenneming van Simson, links in het tweede register van boven op de achterwand, heeft bij Van Haecht eenzelfde hoogte als De jacht van Diana door Domenichino, die ernaast hangt (afb. 3), maar met originelen van respectievelijk 148,2 x 255,5 cm en 225 x 320 cm zijn de onderlinge verhoudingen zeker niet conform de realiteit. En ook van Guido Reni’s Cleopatra en het landschap van Paul Bril die in het register eronder naast elkaar en met vrijwel dezelfde hoogte zijn afgebeeld (afb. 4), verschillen de afmetingen in werkelijkheid aanzienlijk: 124 x 94 cm tegen 95 x 142 cm, terwijl het minuscule Apollo en Daphne door Francesco Albani daar weer schuin onder met zijn maten van 17,5 x 35,5 cm door Van Haecht breder werd weergegeven dan het schilderij van Reni.

Een vergelijkbare situatie zien we op de Kunstkamer met Anthony van Dycks ‘Mystieke huwelijk van de heilige Catharina’ waar in het middelste register op de schuine wand drie schilderijen naast elkaar hangen met ongeveer eenzelfde hoogte, terwijl de afmetingen van de originelen duidelijk van elkaar verschillen (afb. 5): van links naar rechts, 133 x 108 cm, 188 x 125 cm en 130,9 x 92,2 cm.

Van Haecht vond het arrangement van de schilderijen dus blijkbaar belangrijker dan de in verhouding juiste grootte. Hierbij zal zeker meespelen dat bij toepassing van de correcte schaal de schilderijen in sommige gevallen maar moeilijk herkenbaar zouden zijn geweest. Bij een weergave van het veelfigurige Laatste Oordeel door Rottenhammer op ongeveer een derde van het schilderij van Wildens, zou van dit werkje nog maar weinig gedetailleerdheid over zijn gebleven.⁴ Bovendien oogt de compositie van het geheel door deze ingrepen veel rustiger dan wanneer steeds de ware grootte leidend was geweest.

afb. 1
Kunstkamer Rubenshuis,
detail Pannenkoekenbakkerij en Landschap met nomadenfamilies

afb. 2
Kunstkamer Rubenshuis,
detail Het Laatste Oordeel en Landschap met jagers

afb. 3
Kunstkamer Mauritshuis,
detail De gevangenneming van Simson en De jacht van Diana

afb. 4
Kunstkamer Mauritshuis,
detail Cleopatra, Zuidelijk berglandschap met herders en hun kuddes en Apollo en Daphne

afb. 5
Kunstkamer Bute Collection,
detail Het laatste avondmaal, Slapende Venus en Cupido bespied door een sater en Fragment van een kruisiging